Βάσια Χρονοπούλου

“Απαρνήθηκα έναν κόσμο που με είχε απαρνηθεί” είχε πει ο Ζαν Ζενέ.

Μίλησέ μας για την παράσταση σας.

Στο έργο «οι Δούλες» του Ζαν Ζενέ βρισκόμαστε σε μια νύχτα φαντασιώσεων και ψευδαισθήσεων, ανάμεσα σε λουλούδια, φορέματα, παγιέτες και βελούδα, στο δωμάτιο της Κυρίας. Προσπαθήσαμε με τους συνεργάτες μου να χτίσουμε ένα ονειρικό σύμπαν, «ένα όνειρο που περιέχει το ίδιο του το ξύπνημα» (Ζ.Π. Σαρτρ) και μέσα σε αυτό να κινηθούν οι πληγωμένοι ήρωες του Ζενέ. Ξεδιπλώνεται ένα παιχνίδι, μια «τελετή» που οδηγεί στο «θάνατο» της Κυρίας και στη μεγαλειώδη κυριαρχία της Δούλας. Σιγά σιγά, όμως, η ονειροφαντασία του φόνου γίνεται πραγματική επιθυμία και προσχέδιο για ένα έγκλημα. Οι δύο αδερφές συνειδητοποιούν πως αυτό που μισούν περισσότερο στον άλλον είναι ο αντικατοπτρισμός του ίδιου τους του εαυτού. Η σωτηρία φαίνεται απίθανη, η αποτυχία τις κυριαρχεί και παρουσιάζεται ένα τέλμα που μόνο ο θάνατος μπορεί να το λυτρώσει. Στην παράσταση μας το παιχνίδι των Λεμερσιέ αλλάζει, το θέατρο εν θεάτρω μεγεθύνεται και το σύμβολο αυτού που θα ήθελαν οι δούλες να είναι, η «Κυρία», χτίζεται σιγά σιγά μπροστά στον θεατή και γίνεται ένας άνθρωπος που δρα αντίστροφα στην αυτοκαταστροφική πορεία των Λεμερσιέ: ένας άντρας επιλέγει συνειδητά να ντυθεί την εικόνα της Κυρίας και θαρρετά μετατρέπεται στο τέλειο είδωλο, σε μία γυναίκα βασίλισσα του κόσμου της, πρωταγωνίστρια της σημερινής κοινωνίας τεράτων.
Επιλέξαμε τον ρόλο της Κυρίας να τον έχει μια dragqueen, η HollyGrace, και ξαφνικά το απροσπέλαστο της εικόνας της Κυρίας καθιστά τις αδερφές Λεμερσιέ ανίκανες για όποια περαιτέρω δράση και τις οδηγεί σε έναν εσωτερικό λαβύρινθο με κέντρο το δίπολο έγκλημα και αγιοσύνη.

Γιατί αποφάσισες να ανεβάσεις το συγκεκριμένο κείμενο;

«Για τις Δούλες, ένας κριτικός είπε κάποτε πως οι δούλες δεν «μιλούσαν έτσι». Και όμως, έτσι μιλούνε, αλλά μόνο για μένα, και για μένα μόνο το βράδυ, τα μεσάνυχτα.» Αυτό είπε ο Ζαν Ζενέ και αυτό θα πω κι η ίδια. Αν πρόκειται για ένα παραμύθι, σύμφωνα με τον συγγραφέα, διαλέξαμε να γίνει το δικό μας παραμύθι… Για αυτό μεταφράσαμε κι εκ νέου το έργο με την Ντένια Στασινοπούλου, λέξη λέξη βουτήξαμε στην ροή της σκέψης του Ζενέ, στα μεγαλειώδη λόγια του και νιώσαμε τυχερές που μπορέσαμε να ανακαλύψουμε το αριστουργηματικό του κείμενο. Δεν υπάρχει ανάγνωση του έργου που να μη φέρει μια καινούρια αποκάλυψη. Ο Ζενέ στην εισαγωγή για τις Δούλες έγραψε πως θέλει να πάει σε ένα θέατρο που «σκοπό έχει να με δείξει στην σκηνή τέτοιο που δε θα ήξερα- ή δε θα τολμούσα- να με δω ή να με ονειρευτώ και τέτοιον όπως ξέρω ότι είμαι.» κι όντως έφτιαξε ένα έργο γενναιόδωρο προς όλες τις εκφάνσεις μιας ψυχής κι αυτά τα έργα είναι πάντα πολύτιμα. Νομίζω αυτό θα προσφέρει και στον θεατή. Μια ευκαιρία να αγγίξει ο καθένας μας πτυχές, επιθυμίες και σκέψεις του εαυτού μας που μόνοι μας δεν τολμάμε να αγγίξουμε.

Τι πιστεύεις ότι έχει να μας πουν “ Δούλες” του Ζενέ σήμερα το 2021;

Το έργο γράφτηκε το 1947 κι έχει βασιστεί στην αληθινή ιστορία των αδερφών Παπέν το 1933. Η ιστορία κάνει κύκλους όπως αποδεικνύεται, μα πάνω απ΄ όλα η ανθρώπινη ψυχή. Δε στεκόμαστε σε αυτό το άγριο γεγονός όμως, τη δολοφονία που συνέβη τότε, αυτό αφορά την εγκληματολογία και τη ψυχολογία, άλλωστε το έγκλημα των αδερφών Παπέν συντάραξε τους ειδικούς τότε και συνεχίζει και σήμερα.
Ο Ζενέ, βασισμένος σε αυτές τις υπηρέτριες που έφτασαν στο έγκλημα και στην παράνοια έγραψε ένα έργο για τον πόνο της ψυχής, το χάος της σκέψης , τα απωθημένα που έχουν γραπωθεί μέσα στον καθένα και κινούν τις διαθέσεις. Δυστυχώς οι δούλες του Ζενέ πάντα θα «έχουν να μας πουν» καθώς συνήθως οι άνθρωποι αδυνατούν να ανακαλύψουν τις πληγές τους κι ολοένα προβάλουν τις αδυναμίες τους στους άλλους. Όπως και οι δύο δούλες, όλοι μας ψάχνουμε τελικά την αποδοχή, την αγάπη, κάποιοι το καταλαβαίνουν κάποιοι όχι.
Νομίζω το έργο ανοίγει μια πόρτα σε αυτή την αλήθεια, καθώς η ανθρώπινη ψυχή δε φτάνει σε ένα τέλος κι αν κάποιος νομίζει ότι το έφτασε φαίνεται πως η πορεία του προς την ανακάλυψη έχει μετατραπεί σε ένα λαβύρινθο δικό του που ολοένα τον απομακρύνει από το κέντρο. Η φαντασία του Ζενέ του επέτρεψε να ταξιδέψει σε όλους τους κόσμους της ύπαρξής του, ευχάριστους ή δυσάρεστους, κι είναι ένα ταξίδι που χρειάζεται να μοιραστεί. Μέσα από την πίκρα του γιατρεύει κι απελευθερώνει την σκέψη.

Πως νοιώθετε απέναντι στα φαινόμενα ρατσισμού (με όλες τις εκφάνσεις του), που έχουν ενταθεί τα τελευταία χρόνια;

Στεναχώρια. Αυτό νιώθω. Δεν ξέρω τι θα μπορούσα να προσθέσω σε όσα ήδη συμβαίνουν. Αρκεί να παρακολουθήσει κάποιος την επικαιρότητα, αρκεί να ρίξουμε όλοι μια ματιά στον περίγυρό μας… Νιώθω πως έχουν αγριέψει οι άνθρωποι, έχουν γίνει πιο σκληροί… Παρ΄ όλο που στις «Δούλες» δε μας απασχολεί τόσο το θέμα του ρατσισμού όσο η εξαρχής παγιωμένη συμπεριφορά λόγω ταξικής διαβάθμισης, ο ίδιος ο Ζενέ, όμως, ένιωσε τον ρατσισμό σε πολλές εκφάνσεις κι έδωσε ένα παράδειγμα ανθρώπου που δεν άφησε την κοινωνία να πνίξει το πνεύμα του… Ομοφυλόφιλος, κλέφτης, καταδικασμένος να ζει στο περιθώριο. Ο Ζενέ, όμως, δεν έμεινε απλά στους ρόλους που του φορέθηκαν και τον χαρακτήρισαν, παρ΄ όλο που τους υπηρέτησε καλά -“Αποφάσισα να απαρνηθώ έναν κόσμο που με είχε απαρνηθεί” είχε πει- πήγε ένα βήμα παραπέρα: κατάφερε ζώντας τη ζωή στο περιθώριο να γίνει ένας από τους πιο σημαντικούς λογοτέχνες, να δράσει πολιτικά, να γίνει ακτιβιστής, να διαδώσει τον λόγο του στους ανθρώπους και να τους υπερασπιστεί.

Πιστεύεις ότι oι περίοδοι κρίσης είναι ιδανικοί για να καταπατούνται τα εργασιακά και τα ανθρώπινα δικαιώματα;

Ναι. Μέσα σε μια περίοδο κρίσης έρχονται πολύ εύκολα νέες συνθήκες εργασίας οι οποίες υποβαθμίζουν την ποιότητα ζωής ενός ανθρώπου στο όνομα των δύσκολων συνθηκών που αντιμετωπίζουν όλοι, όπως πχ λόγω της πανδημίας. Δυστυχώς, όμως, όσο εύκολα περνούν νέοι νόμοι τώρα -ή και παλιά σε αντίστοιχες εποχές- που καταπατούν τα ανθρώπινα δικαιώματα τόσο πιο δύσκολο είναι μετά την κρίση να αντιστραφούν αυτές οι συνθήκες και να διεκδικηθεί ο σεβασμός στον άνθρωπο, οι αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας και διαβίωσης. Το σύστημα που καταπατά βολεύεται κι ο αδικημένος συνηθίζει. Χρειάζεται καθημερινό αγώνα και επαγρύπνηση, μπορεί μέσα στην πίεση να μην τα καταφέρνουν όλοι αλλά όσο στηρίζουμε ο ένας τον άλλον μπορούμε να συνεχίσουμε να προσπαθούμε για κάτι καλύτερο.

Ποια είναι τα επόμενα καλλιτεχνικά σας σχέδια, μετά (;) την εποχή του κορωνοϊού;

Υπάρχουν αρκετά σχέδια που θα θέλαμε να υλοποιήσουμε, αλλά ενώ ακόμα η πανδημία είναι σε έξαρση και τα θέατρα προσπαθούν να ανακάμψουν από τις συνέπειες της, προσπαθούμε να πάμε βήμα βήμα με την ελπίδα ο κόσμος να μη φοβηθεί και να γεμίσουν ξανά τα θέατρα.

Πληροφορίες για την παράσταση Οι Δούλες του Ζαν Ζενέ ΕΔΩ