Γιάννης Παναγόπουλος: “Yπάρχουν διαδρομές που τις διανύεις κι άλλες που σε διανύουν…”

Μίλησε μας για το “Ταξίδι”. Πως δουλέψατε με τους εφηβούς πρόσφυγες;

Yπάρχουν διαδρομές που τις διανύεις κι άλλες που σε διανύουν…

Και όπως κάθε διαδρομή, προσωπική ή συλλογική, όσο και να σου αρέσει ή όσο και να σε γεμίζει με εμπειρίες κάποτε φτάνει στο τέλος της. Έτσι και τώρα και με το δικό μας το “Ταξίδι”, η πορεία του οποίου ξεκίνησε τον Ιούλιο του 2017 στο Μικρό Εθνικό με το πρόγραμμα «Θέατρο στα Ελληνικά», ένα θεατρικό εργαστήριο στο οποίο συμμετείχαν έφηβοι πρόσφυγες, ως επί το πλείστον  ασυνόδευτοι από τους γονείς τους, Έλληνες έφηβοι καθώς και ηθοποιοί του Εθνικού Θεάτρου.

Το αποτέλεσμα της δουλειάς του εργαστηρίου αυτού παρουσιάστηκε έναν χρόνο σχεδόν μετά, τον Μάιο του 2018,  με τίτλο «Το ταξίδι», σε κείμενο του Βαγγέλη Κυριάκου και της Αρτέμιδος Μάνου, και  εγκαινίασε την Εφηβική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου. Στη συνέχεια το Εθνικό Θέατρο την ενέταξε στο ρεπερτόριό του για τη θεατρική περίοδο 2018-2019 στη σκηνή REX.

Σήμερα, έχοντας πάρει ίσως μία μικρή απόσταση, μπορώ να κάνω τον προσωπικό μου απολογισμό πάνω σε αυτή τη διαδρομή. Και σε αυτόν τον απολογισμό, μπορώ με σιγουριά να πω ότι η διαδικασία που βιώσαμε όλοι, επαγγελματίες ηθοποιοί, οι εργαζόμενοι του θεάτρου, οι έφηβοι, οι φίλοι των παιδιών και οι οικογένειες τους και πολλοί από τους θεατές, όσοι έρχονταν με συγκίνηση να μοιραστούν μαζί μας τις σκέψεις και τα συναισθήματα τους, ήταν μια σπάνια συγκυρία, όπου το θέατρο της χαράς, της κάθαρσης, της γιορτής, το θέατρο της εξερεύνησης, το θέατρο του νοήματος που κοινωνείτε, το ζωντανό θέατρο, γίνονταν όλα ένα.

Κατά τη διάρκεια των συναντήσεών μας στα εργαστήρια, παρά τις πρώτες δυσκολίες που μπορεί να αντιμετωπίσαμε λόγω γλώσσας και διαφοράς πολιτισμών, νομίζω ότι γρήγορα καταφέραμε να δημιουργήσουμε μία νέα “πραγματικότητα”, κοινή για όλους μας. Βάζω τη λέξη πραγματικότητα σε εισαγωγικά γιατί τελικά τι είναι με σιγουριά πραγματικό και τι φαντασιακό καθορίζεται πάντα από την υποκειμενική αφήγηση του καθενός μας. Άλλωστε η Αλήθεια δεν είναι μία, αλλά φτιάχνεται από σπαράγματα αλήθειας που όλοι έχουμε.

Έτσι, νομίζω ότι η ομάδα που δημιουργήθηκε στο Μικρό Εθνικό, υπό την καθοδήγηση της Σοφίας Βγενοπούλου, κατάφερε, στο βαθμό που μπορούσε, να είναι ανοιχτή στην αλληλεπίδραση, τη συνεργασία, στις ιστορίες του Άλλου, στις μνήμες, στους εφιάλτες, στις αγωνίες, στους φόβους και στα όνειρα των ανθρώπων που την αποτελούσαν. Και δεν αναφέρομαι μόνο στους εφήβους. Αλλά και σε μας. Κυρίως σε εμάς. Φτιάξαμε λοιπόν όλοι μαζί μία πραγματικότητα κοινή και προσπαθήσαμε να αφηγηθούμε από κοινού την ιστορία των τραυμάτων και των ελπίδων μας.

Επειδή όμως, δεν θέλω να παρουσιάσω μια εξιδανίκευση της προτεινόμενης συνθήκης πρέπει να παραδεχτώ, κυρίως στον εαυτό μου πρώτα, ότι υπήρξαν καθόλη τη διαδικασία και πάρα πολλά προβλήματα. Δεν θα ξεχάσω μία μέρα, συζητώντας με ένα από τα αγόρια του προγράμματος που μου εκμυστηρεύτηκε ότι θα του ήταν σχεδόν αδιανόητο λίγα χρόνια πριν , πριν δηλαδή κάνει το δικό του προσωπικό “ταξίδι”, πως θα συναναστρεφόταν και θα έπαιζε θέατρο μαζί με κορίτσια. Στην οικογένεια του και στην κοινότητα φυσικά που είχε μεγαλώσει απαγορευόταν να παίζουν μεταξύ τους αγόρια και κορίτσια. Στα μάτια του μέσα είδα να καταρρέουν “κόσμοι” ολόκληροι και να χτίζονται ελπίδες για νέους, πιο ευρείς και πιο γενναίους.

Το αποδέχτηκαν τελικά μεταξύ τους οι δυο πλευρές;

Φυσικά. Όπως σου είπα, νομίζω ότι καταφέραμε όλοι μαζί να δημιουργήσουμε ένα κοινό χρονοτόπο. Ίσως θα ήταν φοβερά μεγαλόσχημο να πω Οικογένεια, αλλά σε περιπτώσεις το ένοιωθα να δημιουργούνται δεσμοί που μοιάζουν με εκείνους των οικογενειακών.

Είναι μέχρι να κάνεις το πρώτο βήμα και μετά η ίδια η πορεία χαράσσεται. Αυτό το “δεξί-αριστερό” , που είναι η μοναδική απόφαση που πρέπει κανείς να πάρει για να καταφέρει να συνεχίσει.

Πως θα συνεχιστεί το πρόγραμμα; Θα ανέβει κι άλλη παράσταση;

Την περσινή χρονιά το πρόγραμμα “Θέατρο στα Ελληνικά” υλοποιηθηκε σε συνεργασία με τη UNICEF και χρηματοδότηση της Γενικής Διεύθυνσης Ευρωπαϊκής Πολιτικής Προστασίας και Επιχειρήσεων Ανθρωπιστικής Βοήθειας (DG-ECHO), και αποτέλεσε τη βάση για να συνεχίσουμε και φέτος.

Σήμερα συνεχίζουμε έχοντας δημιουργήσει μια διαπολιτισμική θεατρική ομάδα, που καθοδηγεί και σκηνοθετεί η Σοφία Βγενοπούλου. Δικό της όραμα άλλωστε ήταν αυτή η ομάδα και με τις δικές της προσπάθειες κατάφερε να γίνει πραγματικότητα αυτό που έχει έως τώρα γίνει. Της οφείλουμε όλοι μας το σημείο που βρισκόμαστε σήμερα και την πίστη που μας μετάγγισε πως το θέατρο μπορεί στ’ αλήθεια να μεταμορφώσει ζωές και να ενεργοποιήσει τα κοινωνικά μας αντανακλαστικά.

Τώρα που μιλάμε, συνεχίζουμε τα εργαστήρια δυο φορές την εβδομάδα με καινούργιες ομάδες εφήβων, μεταναστών και Ελλήνων, και μία φορά τη βδομάδα με την ομάδα των παιδιών που συμμετείχαν στο “Ταξίδι”, χωρίς απαραίτητα να έχουμε την ανάγκη να φτιάξουμε μια νέα παράσταση. Συνεχίζουμε να προσπαθούμε για την ανατροφοδότηση της δουλειάς μας μέσα από γόνιμο διάλογο, αλλά και για  την ευαισθητοποίηση όλων μας απέναντι στην πρόκληση του να μεγαλώνει ένας έφηβος σε έναν κόσμο που αλλάζει με καταιγιστικούς ρυθμούς. Αν αυτές οι συναντήσεις μας φέρουν αντιμέτωπους με ένα παραστάσιμο υλικό, αυτό θα ήταν ευχής έργον. Άλλωστε ακόμα και το “Ταξίδι” ποτέ δεν μπήκα στη διαδικασία να το δω ως μία παράσταση. Για μένα το πιο ουσιαστικό από όλα ήταν η δυναμική που δημιουργήθηκε και η συνύπαρξη όλων αυτών των ανθρώπων.

Ας μιλήσουμε για την παράσταση “Ορφανός Τζάο”  και την όλη η συνεργασία μεταξύ των δύο Εθνικό Θέατρο Ελλάδας και Κίνας .

Εάν η τέχνη λειτουργεί ως δίαυλος επικοινωνίας και γέφυρα μεταξύ πολιτισμών, εάν μπορεί να αμβλύνει τις αιχμές που δημιουργεί η ετερότητα και να καλλιεργήσει την αλληλοκατανόηση σε γλώσσα κοινή, τότε Ο ορφανός του Τζάο ήταν το κάλεσμα και ο κόσμος του Ζι Ζουν Ζιανγκ μονάχα η αφετηρία.

Δεν υπάρχει αμφιβολία, ότι το θέατρο μπορεί και είναι, όταν το θες και επιμένεις να δουλεύεις πάνω σε αυτή την πεποίθηση, ένας πολύ ξεχωριστός χρονοτόπος. Έχει τη δύναμη να είναι είτε ένας πολύ “μικρός κόσμος”, και έτσι πιο εύκολο να είναι όμορφος και να σε βοηθάει να πάρεις διαζύγιο με την πραγματικότητα των πολλών, είτε φορές πολύ “μεγάλος” ώστε να περικλείει μέσα του όλους τους άλλους και μέσω της αλληλοπεριχώρησης να σε κάνει να συμφιλιωθείς με αυτόν εδώ που ζεις.

Σε μία συνέντευξη της που είχε δώσει εδώ στο Art and Press, η Τζίνη Παπαδοπούλου, που έπαιζε στον “ορφανό του Τζάο” είχε πεί ότι το “συνάφι” των ηθοποιών είναι παντού ίδιο και ο κώδικας είναι παντού κοινός. Και αυτό γιατί το θέατρο συμπυκνώνει τη ζωή. Και ενώ είναι πάντα τόσο δύσκολο για κάποιον να έχει έναν και μόνο στόχο στη ζωή του, στο θέατρο ο στόχος είναι ξεκάθαρος και ορατός από την πρώτη πρόβα και εμπλέκει όλους τους συντελεστές ανεξαρτήτως καταγωγής, γλώσσας. Η πρεμιέρα προκαλεί μια συνεργασία, μία αφοσίωση, μία ενέργεια και ένα ενδιαφέρον για τις ανάγκες του Άλλου που όπως λέει και ο Peter Brook, που ακόμα και οι κυβερνήσεις ποτέ δεν θα μπορούσαν να εγείρουν ακόμα και σε περιόδους πολέμου.

 Όλη η μαγεία στο θέατρο βρίσκεται στις αναπάντεχες προσμίξεις. Όλη η μαγεία η θεατρική πράξη προέρχεται από τις συναντήσεις με τον Άλλον. Εγώ για αυτό νομίζω έχω διαλέξει να κάνω αυτή τη ζωή, και συνειδητά δε λέω επάγγελμα, για να μπορώ να κάνω τέτοιες συναντήσεις και να γεφυρώνω μέσα μου τα χάσματα που στην καθημερινότητά μου πια δεν μπορώ καν να αντέξω.

Τι πιστεύεις  ή τι νοιώθεις για την Ελλάδα του 2019;

Οι άνθρωποι σκέφτονται κυρίως με βάση τις προσωπικές τους ιστορίες και λιγότερο με τα γεγονότα, και όσο απλούστερη είναι αυτή τους η ιστορία τόσο το καλύτερο για τον κόσμο τους που θέλουν να πλάσουν. Θωρακιζόμαστε έτσι πίσω από τις απολαυσάρες μας, τις ζωάρες μας και τις αποψάρες μας. Και μιλάω και για τον εαυτό μου. Δεν με βγάζω από το παιχνίδι. Πως θα μπορούσα άλλωστε; Όμως παλεύω κάθε μερα για να πάψω να είμαι ο ελλειμματικός. Και προσπαθώ κάθε μέρα να δώσω χώρο από τον εγωισμό μου και να ακούσω τον Άλλον. Ίσως για αυτό ξεκίνησα τώρα να σπουδάζω στο τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου. Όχι για να βρω αν υπάρχει θεός, μ΄ αυτό ξεμπέρδεψα νωρίς, αλλά για να βρω τί είναι πίστη στην αγάπη για τον Άλλον.

Αυτό με τρομάζει ότι έχει χαθεί. Η ανάγκη για αλληλοπεριχώρηση. Με τρομάζει η ευκολία που καποιος δίπλα μου μπορεί να πλήξει την αξιοπρέπεια του διπλανού του, να κρίνει, να κατακρίνει, να κουτσομπολέψει, να βρίσει, να επιτεθεί, να χτυπήσει, να εκβιάσει, να βιάσει, να σκοτώσει. Δεν είμαστε καλύτεροι, ούτε ανώτεροι απο τον διπλανό μας. Όλοι ερχόμαστε και φεύγουμε. Μία φράση θυμάμαι στα αρχαία από όλη την Ιλιάδα, που για δέκα μήνες κάναμε πρόβες. Δεν είναι τυχαίο μάλλον , ότι το υποσυνείδητο μου επέλεξε να κρατήσει αυτή τη συγκεκριμένη. “οἵη περ φύλλων γενεὴ τοίη δὲ καὶ ἀνδρῶν· ἣ μὲν φύει ἣ δ᾽ ἀπολήγει.” (Καθώς των φύλλων, απαράλλαχτη κι η φύτρα των ανθρώπων·  η μια ξεπέταξε κι η άλλη γενιά πεθαίνει). Ας φροντίσουμε λοιπόν στο ενδιάμεσο να είμαστε Άνθρωποι πριν από οτιδήποτε άλλο. Αν γίνει αυτό, σίγουρα θα γίνουμε καλοί σύζυγοι, καλοί εραστές, καλοί γονείς, καλοί εργοδότες, καλοί εργαζόμενοι, καλοί συμπολίτες, καλοί γείτονες, καλοί φίλοι, καλύτεροι Άνθρωποι που θα φέρουν τις κοινωνίες μας ένα βήμα παρακάτω και όχι δεκάδες βήματα πίσω. Δεν ξέρω για εσάς, πάντως εγώ γεννήθηκα αισιόδοξος και παραμένω, οραματιζόμενος κοινωνίες Ανθρώπων.

Ο Γιάννης Παναγόπουλος θα κάνει δραματουργική επεξεργασία και θα παίξει στην παράσταση που θα γίνει στο «Θέατρο Express» σε συνεργασία του Εθνικού Θεάτρου με τον ΟΑΣΑ. Πληροφορίες θα βγουν προσεχώς από το Εθνικό Θέατρο.

Οι φωτογραφίες είναι του Χρήστου Συμεωνίδη