Μιχαήλ Μαρμαρινός: “Κανείς δεν απαρνιέται το βλέμμα” Μια συνάντηση στο Θερινό Μαντείο

Τον περίμενα στο καφέ- μπαρ Σκάλα, βράδυ Ιούλη στα Γιάννενα. Είχαν ήδη συγκεντρωθεί, εκεί, στο μέρος που γυρίστηκε μια από τις σκηνές της ταινίας “Αναπαράσταση” του Θεόδωρου Αγγελόπουλου, οι 45 μαθητές του για να παρακολουθήσουν μαζί  την προβολή της ταινίας. Είναι η βραδιά που αποχαιρετούν τον δάσκαλο. Τον δάσκαλο που οδήγησε το βλέμμα τους τις τελευταίες μέρες σε νέους δρόμους κι αντικατοπτρισμούς του αρχαίου δράματος, στο πλαίσιο του 1^ου Θερινού Μαντείου -Τόπος των ήχων (1-18 Ιουλίου). Μια πρωτοβουλία του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Ιωαννίνων, με πρόεδρο την Αλέκα Βακαλοπούλου, σε συνεργασία με το Δήμο Ιωαννιτών, στα Ιωάννινα και στον αρχαιολογικό χώρο της Δωδώνης και την καλλιτεχνική διεύθυνση της Ελένης Δημοπούλου. Συγκεντρώνοντας τους κορυφαίους δασκάλους της τέχνης του αρχαίου δράματος: Mιχαήλ Μαρμαρινό, Νίκο Καραθάνο, Σίμο Κακάλα, Ρηνιώ Κυριαζή, Κωνσταντίνο Θωμαΐδης, Νικαίτη Κοντούρη, Μάρθα Φωκά. Μου είπαν, πως σίγουρα θ αργήσει. Ποτέ δεν τελειώνει το μάθημα στην προκαθορισμένη ώρα. Τα παιδιά, ανάμεσά τους σπουδαστές και νέοι αξιόλογοι ηθοποιοί του Εθνικού, του Κρατικού και τα πανεπιστημιακά τμήματα θεάτρου της χώρας , πάντα ζητάνε κι άλλο. Παρ όλη την κούραση της μέρας παρακολουθώντας και συμμετέχοντας στο σεμινάριο μέσα στη ζέστη του καλοκαιριού, στους  αρχαιολογικούς χώρους της Δωδώνης, στον λιγοστό ίσκιο των δέντρων, καθισμένοι στο χώμα και τους βράχους της ηπειρώτικης γης ή το φαράγγι του Βίκου.

Ιδιαίτερη φυσιογνωμία που ξεχωρίζει. Ο σκηνοθέτης Μιχαήλ Μαρμαρινός (που παρά τις σπουδές του στη Βιολογία βρήκε τον δρόμο του στον χώρο της τέχνης του θεάτρου) είναι εκεί για όλους, ανοιχτός στην επικοινωνία δίνει τις τελευταίες οδηγίες για τη συνέχιση της βραδιάς, χαιρετά εγκάρδια τους φίλους και παραγγέλνει να μας φέρουν τσίπουρο και γαύρο μαρινάτο. Νιώθω «μικρή» να του μιλήσω για τη δουλειά του και  την εκτίμησή μου στην καλλιτεχνική του πορεία και οπτική, κατά την μακρόχρονη επιτυχημένη πορεία του εντός και εκτός Ελλάδος. Επικεντρώνομαι στον δάσκαλο. Στον σημαντικό δάσκαλο, έτσι όπως έχω αντιληφθεί πως είναι, μέσα από τις τόσες συνεντεύξεις μου με καταξιωμένους ηθοποιούς και σκηνοθέτες, που πάντα κάνουν αναφορά στο όνομά του, μνημονεύοντας πόσο τους επηρέασε η παρακολούθηση κάποιου σεμιναρίου του, το μάθημά του στο ΑΠΘ ή η συνεργασία μαζί του. Τελικά, τι είναι γι αυτόν η διδασκαλία;

«Η βράση αυτή έχει μια θεατρικότητα. Είναι εμπνευστική, καλλιτεχνική, δημιουργική, ακτιβιστική εμπειρία. Μια αποκάλυψη μέσα από διαδικασίες κατά τις οποίες μοιράζεσαι αλλά και ανακαλύπτεις ακόμη και ο ίδιος πράγματα που δεν τα είδες. Είναι συναντήσεις, στις οποίες οι συμμετέχοντες συνειδητοποιούν, συχνά, πως φέρουν πολλά περισσότερα από όσα νόμιζαν, τα οποία φωτίζονται μέσα από μηχανισμούς που δίνουν μέγιστη αξία στην κρισιμότητα της στιγμής και κάνουν τη διαδικασία αυτή συγκινητικά αποκαλυπτική. Σε μια αμφίδρομη σχέση δάσκαλου-μαθητή συναντιούνται συγγενείς ψυχές. Ένα χρήσιμο συναίσθημα που σε πάει παραπέρα. Οι συγγενείς ψυχές δεν είναι ούτε αυτονόητες, ούτε δεδομένες.

Το πλαίσιο, όπως αυτό διαμορφώνεται, μοιάζει με ιστός αράχνης. Σ’ αυτόν συνυπάρχουν η πραγματικότητα,  τα πρόσωπα, η δραματουργία, ένας τόπος συνάντησης  κυριολεκτικά και μεταφορικά που γεννά την προσμονή της άφιξης, προκαλώντας την έκπληξη η συνθήκη της οποίας αποτελούν ζωντανά μέλη. Η διδασκαλία είναι γνώση, εμπειρία αποκάλυψη».

-Θα μπορούσατε να μου δώσετε ένα αντίστοιχο παράδειγμα  στο πλαίσιο του Θερινού Μαντείου; Τι παραπάνω από αυτό που έχουν διδαχθεί ήδη στις σχολές τους, αποκομίζουν οι μαθητές;

«Σήμερα. Ζήτησα μια τρι-χορική και ταυτόχρονα τρι-χωρική αφήγηση δουλεύοντας τις Ευμενίδες. Το ίδιο θέμα σε μια συνέχεια από τρεις επαναλήψεις πάνω στο ίδιο θέμα, ζητώντας  μέσα από αυτοσχεδιασμούς, να αλλάζουν κάθε φορά τη συνθήκη. Θαύμασα το αποτέλεσμά τους και οι ίδιοι απελευθέρωσαν υλικό που αγνοούσαν, ίσως, πως διαθέτουν ή το έφεραν μαζί με την αμφιβολία αν αυτό στέκει, έχει βάση, ουσία, ορθότητα.

Αυτό που έχουν διδαχθεί, με αυτό που γίνεται εδώ, είναι η μέρα με τη νύχτα. Ο τρόπος συνύπαρξης είναι διαφορετικός. Κατανόησαν πραγματικά τι θα πει χορός, δραματικό πρόσωπο, αγγελιοφόρος  χωρίς σκηνογράφο σε ένα overdose σεμινάριο, πάνω στο αρχαίο δράμα. Μια καταβύθιση στα αναπάντητα ερωτήματα με μια διδασκαλία που είναι συνθετική κι όχι αναλυτική. Απορίες που παράγουν νέες μορφές και φόρμες και για τα αντικείμενα του χορού και για το κοινό, όπου ο χορός εκλαμβάνεται ως οντότητα εκτός θεάτρου. Έκφραση μέσα από μια πολυμορφία και ελευθερία πάνω σε συνθήκες και αρχές που εξ αρχής έχω καθορίσει. Αυτό είναι θεμελιώδες για να επιτευχθεί ο στόχος.

Όπως στο καζάνι μιας ατμομηχανής που είναι κλειστό ο ατμός που περιορίζεται δίνει την ώθηση, τη δύναμη που ψάχνοντας τρόπο να απελευθερωθεί, είναι δημιουργική ώθηση και καύσιμο για τη δημιουργικότητα η «οριοθέτηση», ακόμη κι όταν αλλάζει το  θέμα να υπάρχει μια συνθήκη  βάσης. Πάντα υπάρχει μια μέθοδος, στη δημιουργική εμπειρία της διδασκαλίας που εμποτίζεται από τα συμβάντα και τους συμβολισμούς, βασισμένη σε μια σταθερή  αριθμολογία αυξάνοντας τους συνδυασμούς. Ανεξάρτητα  από τις εκάστοτε διαφοροποιήσεις, στο βάθος επιδιώκω, δουλεύοντας  το ίδιο διακύδευμα αυτό να  αποκαλύπτεται, να εξελίσσεται, να μετατοπίζεται. Άλλωστε –μεταφορικά μιλώντας-, πάντα την ίδια παράσταση κάνουμε, προσπαθώντας να βελτιώσουμε τις αποτυχίες της προηγούμενης. Το θέμα είναι να συνεχίσεις τη διαδρομή χωρίς να επαναπαύεσαι. Έτσι, βρίσκεσαι και σαν δάσκαλος σε μια διαρκή σχέση ανατροφοδότησης, όπου προτείνεις και σου προτείνουν. Η διδασκαλία λειτουργεί μυητικά σε σχέση με τους άλλους, σαν ένα κάλεσμα μύησης σε μια νέα πίστη, στο πλαίσιο της συνθήκης ενός ιστού που έχει υφανθεί, όπως προανέφερα».

-Θερινό Μαντείο. Τι το διαφοροποιεί τελικά; Ο χώρος, το  περιεχόμενο, οι  άνθρωποι?

«Χαίρομαι γι αυτή την ερώτηση. Αυτό είναι μια πρωτοβουλία του ΔΗΠΕΘΕ Ιωαννίνων που υλοποιήθηκε από την Ελένη Δημοπούλου (Καλλιτεχνική Διευθύντρια του ΔΗΠΕΘΕ), με την υποστήριξη των αρμόδιων φορέων. Έχει ενταχθεί στο Διεθνές Δίκτυο Αρχαίου Δράματος και επιχορηγείται από το Υπουργείο Πολιτισμού.

Νονά του Θερινού Μαντείου είναι και η curator του, η θεατρολόγος Δηώ Καγγελάρη. Η ιθαγένεια του όρου αντανακλά την ουσία και το περιεχόμενο αυτού σε σύνδεση με το Μαντείο, τον φυσικό χώρο διεξαγωγής του. Εμπεριέχει την φροντίδα και «πλεκτάνη»,  πως θα εμπλακούν τα πρόσωπα, τα προϊόντα του αρχαίου κόσμου με τη συνθήκη  του χώρου, των σωμάτων σχηματοποιώντας την εμπειρία του  έξω  χάους. Σ’ έναν τόπο που διαθέτει και προσφέρει την ηρεμία και την απομόνωση για ν’ ακούσεις τον έσω και έξω κόσμο σου. Μια ευκαιρία να ταξιδέψουμε μακριά από το σπίτι μας, σε ένα νέο περιβάλλον.

Τα Γιάννενα είναι αποκάλυψη. Είναι ένα «νησί» της ηπειρωτικής Ελλάδας. Ιδιαίτερη, όχι μια επαρχιακή πόλη, άλλα πρωτεύουσα της Ηπείρου. Έχει τη δική της αυτονομία που λειτουργεί ανταλλακτικά κι αυτόνομα, όπως η Σύρος, η πρωτεύουσα των Κυκλάδων – που όμως όντως είναι νησί.  Είναι νησί λοιπόν μεταφορικά, απομονωμένη λόγω βουνών, υποχρεωμένη να λειτουργήσει και να δημιουργήσει εκ των έσω, όπως π.χ. η Ιαπωνία. Πανέμορφη, με ιστορικές διαστρωματώσεις, κλίμα και μικροκλίμα που δημιουργεί πολιτισμό, αφού ο πολιτισμός αποτελεί συνέπεια πραγματικότητας.

Τους ανθρώπους που συνάντησα, εως τώρα, χαρακτηρίζει μια ενδογενή γενναιοδωρία και το φυσικό περιβάλλον  δονείται από την ενέργεια των χρησμών του Μαντείου. Το Θερινό Μαντείο φέρει αδιαμφισβήτητα μια μοναδικότητα και  ελπίζω να διεκδικήσει και να κερδίσει, μια συνέχεια στον χρόνο. Να αντέξει, να υποστηριχθεί και ν’ αναγεννηθεί».

-Με την ολοκλήρωσή του, έχετε μπει στις σκέψεις για το επόμενο βήμα, την επόμενη χρονιά, εντοπίζοντας στοιχεία προς βελτίωση κλπ;

«Είναι στη φύση της δουλειάς αυτό. Σίγουρα χρειάζεται μια βελτίωση της αρχιτεκτονικής δομής του και  προγράμματος και προσθήκη ενός τμήματος που θα απευθύνεται στους 45 καλλιτέχνες που ήδη παρακολούθησαν φέτος το 1^ο Μαντείο. Κάτι που οι ίδιοι το ζητούν, θέλοντας τη συνέχεια στο πρώτο βήμα τους. Αναζητούν τον μονόφθαλμο που θα τους δώσει το λίγο περισσότερο, από αυτό που γνωρίζουν. Κι αυτό κάνω. Αυτόν που ξέρει κάτι, λίγο παραπάνω από αυτούς, γιατί κι εγώ συνεχίζω να μαθαίνω και δεν νομίζω ως έχω κατακτήσει το όλον… Για το κάθε υποκείμενο η μάθηση είναι σύνθεση πολλών. Η γνώση είναι ενεργητική και παθητική».

-Εσάς ποιοί σας δίδαξαν;

«Είναι τόσοι αυτοί που μου άνοιξαν τα μάτια κι εγώ πέρασα πιο πέρα. Ένας από αυτούς ο Χρήστος Παπαδημούλης από τη σοβιετική ένωση, παιδόπουλο της εξορίας μετά τον εμφύλιο. Ο Αλεξάντερ Λόουεν, ο  ψυχαναλυτής Βίλχεμ Ραιχ. Όπως και είναι πολλοί και αυτοί που δεν θα μάθουν πως μ έχουν διδάξει εν αγνοία τους: ο Γιαζερ Μπόις εικαστικός Ταντέους Τάνερ ή ο Ταρκόφσκι. Η γνώση είναι ανάμνηση και με διδάσκει επίσης, κάθε χρόνο, ένας άνθρωπος, ο Αντώναρος στα Κουφονήσια. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων  υπάρχει σωσμένο ένα από τα αιτήματα προς τους ιερείς του Μαντείου: «Πώς να πιστέψω και σε ποιο θεό για να πετύχω στη ζωή;». Η αρχέγονη αναζήτηση και αγωνία…»

–Και πέραν αυτών, ποιο είναι το βιβλίο που σας καθόρισε;

«Το Φωτεινός Θάλαμος  του Μπαρτ. Ένα δοκίμιο  για τη λειτουργία του βλέμματος. Ζητώ κάθε φορά από τους μαθητές που παρακολουθήσουν μάθημά μου, να το έχουν ήδη μελετήσει. Το βλέμμα στην υποκριτική  οφείλει να μιλά. Να μπορεί να σε πάει… Το βλέμμα είναι το παράθυρο στην  ψυχή  και τον κόσμο ταυτόχρονα. Αλήθεια δεν είναι μυστήριο να μπορώ δω τον τεράστιο Πύργο του Άϊφελ,  μεσα από το μικροσκοπικό κάτοπτρο του ματιού; Είναι ταυτόχρονα αποκαλυπτικό, αν και μπορεί να πει κάποιος, πως κι ο ήχος μόνος του, με μάτια κλειστά προσδίδει μια ποιητικότητα. Όμως, κανείς δεν απαρνιέται το βλέμμα».

-Και κάνοντας τον δικηγόρο του διαβόλου… ο πόθος παίρνει λεωφορείο ή τραμ; (ο λόγος για την παράσταση που σκηνοθετήσατε την προηγούμενη σεζόν με “πειραγμένο” τίτλο)

«Αν εγώ είμαι ο διάβολος και εσείς ο δικηγόρος μου θα απαντήσω: «Δουλειά δεν είχε ο διάολος γ…ε τα παιδιά του» και γράψε το όπως το λέω. Το ρήμα γαμέω υπάρχει από την αρχαιότητα. Όταν στο πρωτότυπο γράφει: “Streetcar named desire”  και κάποιος το μετέφρασε αρχικά στα ελληνικά λεωφορείο, δεν μπορεί να έχει κάποιος άλλος άλλη οπτική, λιγότερο γλυκερή; Δεν ξέρω γιατί πρέπει όλα να μεγεθύνονται  και  να ασχολούμαστε σε τέτοιο βαθμό, με θέματα που απέχουν από την ουσία του έργου και της παράστασης».

-Θα σκεφτόσασταν να παρουσιάσετε μια νέα ανάγνωση παράστασης που έχετε ανεβάσει στο παρελθόν;

«Θα συμβεί σύντομα με την Ηλέκτρα, στην όπερα της Σανγκάης. Το έργο, με το οποίο για πρώτη φορά παρουσίασα δουλειά μου στην Επίδαυρο. Μη με ρωτάτε λεπτομέρειες καλλιτεχνικής προσέγγισης, γιατί κι εγώ πιστεύω πως θα έχω τη δυνατότητα να μιλήσω με βεβαιότητα τον Νοέμβριο, μετά την πρεμιέρα. Αυτό που είναι βέβαιο, είναι πως από την πολύχρονη εμπειρία μου στις θεατρικές σκηνές όλου του κόσμου, έχοντας συνεργαστεί με το θέατρο ΝΟ στην Ιαπωνία και προσκληθεί από την Comedie Francaise, ένας Έλληνας σκηνοθέτης που δεν ξέρει καλά γαλλικά για να  ανεβάσει τη Φαίδρα, οι διαφορετικές ιδιοσυγκρασίες και γλώσσες εκμηδενίζονται μέσω ενός κοινού κώδικα που υφίσταται στην τέχνη του θεάτρου, αλλά και την τέχνη γενικότερα».

-Πέρα από αυτή την αναγεννητική δημιουργική διαδικασία της ενασχόλησης με την τέχνη, τι σας εξοργίζει;

«Η πολιτική και η πολιτικολογία. Ο λαϊκισμός, η αμετροέπεια, η αγένεια. Το όχι που γίνεται ναι και η υπόγεια, μεθοδευμένη χειραγώγηση ανθρώπων και συνειδήσεων που πλέον έχουν πεισθεί, πως το λάθος είναι σωστό ή δεν μπορούν να το διακρίνουν, υιοθετώντας όλο και πιο παθητική στάση. Η μεγάλη διάβρωση της  αριστεράς της σοβιετικής μαθητείας που έχει γίνει επικίνδυνη και ψεύδεται απροκάλυπτα».

Η συζήτηση πρέπει να διακοπεί για την έναρξη της προβολής και ο Μιχαήλ Μαρμαρινός περνά στον διπλανό χώρο. Οι μαθητές περιμένουν…

@Μαρία Μαυρίδου

photo credits: Δημήτρης Ράδης