Άρης Λάσκος: Ζούμε στην εποχή που ο κόσμος γκρεμίζει αγάλματα!

Ο ηθοποιός και σκηνοθέτης Άρης Λάσκος μιλά στην ΑRT and Press  για τις επιπτώσεις της υγειονομικής κρίσης σtο θεάτρο,  την εκλογή του ως Γραμματέας στο Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών καθώς και το ταξίδι του στην Ιταλία μαζί με τον “Αγνό Εραστή”.   

Γιατί αποφάσισες να κατέβεις τώρα στις εκλογές του Σωματείου δεδομένου ότι είναι κάτι που θα σε πάει λίγο πίσω επαγγελματικά;

Πρακτικά, θα με πάει σίγουρα. Έχει σημασία όμως πώς μετράμε το πίσω και το μπροστά. Πχ αν εννοούμε ότι δεν θα δουλεύω 15 ώρες για να βγάλω ένα μισθό, διακτινιζόμενος από τη Γλυφάδα στο κέντρο κι από εκεί στον Ταύρο σε μία μέρα, ναι, θα με πάει πίσω, γιατί, τώρα, θα βρίσκομαι κυρίως στην Κάνιγγος, στα γραφεία του Σ.Ε.Η.. Ήταν μονόδρομος νομίζω.

Είναι κάτι που συζητάμε πολλά χρόνια με αρκετούς συναδέλφους, το ότι έχει απορυθμιστεί τελείως η εργασία μας. Παίζουμε άλλη παράσταση Δευτερότριτο, άλλη παράσταση Τετάρτη Πέμπτη, άλλη Σαββατοκύριακο. Ενδεχομένως και ένα παιδικό κάποια πρωινά.  Με μοιραίες εκπτώσεις, φυσικά, στο καλλιτεχνικό μέρος, την ψυχική σου ηρεμία, την απόδοσή σου, τη συγκέντρωσή σου, τη βελτίωση. Έχουμε φτάσει σε ένα αδιέξοδο. Κάτι πρέπει να αλλάξει.

Άλλωστε, ζούμε μία εποχή πολιτικής επιτάχυνσης. Τα πράγματα εξελίσσονται τόσο ραγδαία, που σε μία βδομάδα αλλάζει τελείως η πραγματικότητα. Κάπως έτσι, μέσα στην καραντίνα μπήκα εξαρχής στην οργανωτική των Support  Art Workers και ξαναβρέθηκα με ανθρώπους που κατά καιρούς έχουν υπάρξει στη ζωή μου είτε ως καθηγητές είτε ως συνεργάτες. Κι ενώ αυτή η πρωτοβουλία προκαλούσε πρωτοφανή «θόρυβο», προκηρύχθηκαν οι εκλογές του ΣΕΗ νωρίτερα από ότι περιμέναμε βάσει του νόμου για τον κορωνοϊό. Είπα ή τώρα ή ποτέ. Τώρα είναι ένα χρονικό σημείο που συμβαίνουν όλα. Υπάρχει μία συμπύκνωση, στην οποία και η κοινωνία κατάλαβε κι εμείς οι ίδιοι καταλάβαμε και οι παραγωγοί/εργοδότες κατάλαβαν και το Υπουργείο κατάλαβε. Η τέχνη είναι επάγγελμα, οι καλλιτέχνες δεν είμαστε χομπίστες.
Αυτή λοιπόν είναι η κατάλληλη στιγμή με την κατάλληλη πίεση και την κατάλληλη συσπείρωση του κόσμου μήπως αλλάξει κάτι.

Δηλαδή η τέχνη δεν είναι χόμπι; Με την έννοια ότι δουλεύετε για δύο ώρες για να παίξετε σε μία παράσταση; (ειρωνική η ερώτηση)

Αν συμφωνήσουμε ότι 5 ευρώ την ώρα είναι ένα κανονικό ωρομίσθιο, με το ίδιο σκεπτικό οι δάσκαλοι, οι γιατροί, οι σκουπιδιάρηδες και οι ηθοποιοί πρέπει να πληρώνονται με 5 ευρώ την ώρα.  Δεν πληρώνονται όμως όλοι το ίδιο. Κάθε επάγγελμα έχει την ιδιαιτερότητα του που έχει να κάνει με τη φύση του επαγγέλματος.

Το  βασικότερο στοιχείο του δικού μας είναι ότι είναι εποχικό επάγγελμα. Αλλάζεις συχνά εργοδότη που σημαίνει μία επισφάλεια και επίσης από μόνο του έχει μία περιοδικότητα που δεν την έχει ένας υπάλληλος γραφείου, ένας  δάσκαλος κλπ.
Πέρα όμως από τις ώρες τις μετρήσιμες της παράστασης, υπάρχει και η προετοιμασία πριν και μετά την παράσταση. Μακιγιάζ, ρούχα, ντύσιμο, ζέσταμα και μετά αντίστοιχα ξέβαμμα, τακτοποίηση ρούχων και αντικειμένων, φροντιστήριο όπως λέμε. Φυσικά και οι πρόβες πριν, το λιγότερο δίμηνες, που κατά κανόνα πια δεν πληρώνονται.

Από την άλλη είναι ένα επάγγελμα που καταπονεί πάρα πολύ το σώμα, ειδικά όταν παίζεις σε ανοιχτό χώρο. Τέλος, αν ο ηθοποιός σέβεται αυτό που κάνει, χρειάζεται συνεχή επανεκπαίδευση και εμβάθυνση στα εργαλεία, την τεχνική του, τα μαθήματα φωνητικής, ορθοφωνίας, τη γυμναστική του. Ανάλογα με την προετοιμασία ενός ρόλου να χάσει ή να πάρει κιλά, να μάθει μία συγκεκριμένη τεχνική και πολλά ακόμη.

Ε λοιπόν, με όλα αυτά μαζί, δεν μπορείς να πεις ότι «παίζεις 2 ώρες και τι έγινε». Και νομίζω ότι μετά από 6 μήνες συνεχών κινητοποιήσεων ο κόσμος έχει καταλάβει. 

Γιατί η δική σημερινή σας γενιά των 25-35 αποφάσισε την τελευταία δεκαετία, μέσα στην κρίση, κάτι το οποίο  δεν το είχαν κάνει ποτέ οι παλαιότερες γενιές ηθοποιών σε αντίστοιχες ηλικίες, να κάνετε παραγωγές και σκηνοθεσίες;

Ακριβώς το ότι λες για αυτή την «τελευταία δεκαετία κρίσης» δίνει και την απάντηση. Την δεκαετία αυτή στο θέατρο την σηματοδοτεί η κατάργηση της συλλογικής σύμβασης το 2012. Ακριβώς εκείνη τη χρονιά υπήρξε η απελευθέρωση της αγοράς εργασίας, αυτό που τόσο πολύ αγαπά  η σημερινή κυβέρνηση. Παράλληλα, με ευθύνη του ΥΠΠΟΑ, έχουμε 24 δραματικές σχολές στην Ελλάδα. Μεσοσταθμικά 10 απόφοιτοι από κάθε σχολή, σημαίνει 240 νέους ηθοποιούς κάθε χρόνο. Πολλοί έχουν πληρώσει πολύ ακριβά τις σπουδές τους, 10000 ευρώ περίπου, και, δικαίως, αξιώνουν να βγουν στην αγορά εργασίας, η οποία όμως είναι κορεσμένη και πολυδιασπασμένη. Έχουν μείνει μόνο το Εθνικό Θέατρο, το ΚΘΒΕ και εσχάτως το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Πάτρας που έχουν συλλογικές συμβάσεις και κάποιοι – πολύ λίγοι – ιδιώτες παραγωγοί. Όλοι οι υπόλοιποι εργαζόμενοι είναι έρμαια της βούλησης του όποιου παραγωγού ή της εμπορικής απήχησης της κάθε παράστασης.

Κάπως έτσι, άρχισε και η κατάτμηση της σαιζόν πρώτα σε τέσσερις περιόδους περίπου και μετά και της εβδομάδας, Δευτερότριτο, Τετάρτη – Πέμπτη, Παρασκευοσαββατοκύριακο. Κάπως έτσι από τις 300 – 400 παραστάσεις το 2012, φτάσαμε στις χίλιες πεντακόσιες το 2019. Δεν είναι τυχαία αυτή η διαδρομή.

Είναι σαν να έχουμε αποδεχτεί ότι αφού δεν θα βγάλουμε λεφτά από τη δουλειά, τουλάχιστον ας παίξουμε. Εκεί κάπου αυξάνεται γεωμετρικά και η συνεταιρική εργασία, οι εταιρίες ΑΜΚΕ (αστικές μη κερδοσκοπικές εταιρίες). Έτσι γίναμε πολλοί ηθοποιοί διαχειριστές ΑΜΚΕ και μικρο-παραγωγοί.

Είναι ένας φαύλος κύκλος που εκκινεί από την ανάγκη έκφρασης και καταλήγει στη μη οικονομική βιωσιμότητα και άρα την ανάγκη για περισσότερες δουλειές.

Όλη αυτή η περίοδος, λοιπόν, έχει δημιουργήσει αυτή την παθογένεια.

Καλλιτεχνικά, ευτυχώς, θεωρώ πως το επίπεδο δεν έχει πέσει, αλλά ταυτόχρονα γι αυτό δεν υπάρχει κάποιο στίγμα στην κάθε σεζόν τα τελευταία χρόνια…

Οπότε σαν όλη αυτή η προσφορά να μας εγκλώβισε  και γι’ αυτό η δικιά μας η γενιά στα 30 μπαίνει στο σωματείο.

Σε ένα πολύ μεγάλο βαθμό αυτές οι δικές σας παραστάσεις, αυτό το καινούργιο θέατρο που έχει αναπτυχθεί πάει καλά, έχει πετύχει να γεμίζουν τα μικρά θέατρα και κάποια να πάνε και δεύτερη σεζόν ενώ πέφτουν μεγάλες παραστάσεις με μεγάλα ονόματα.
Αυτό που σου είπα πριν δεν μειώνει την καλλιτεχνική αξία. Αναφέρομαι κυρίως στο ρεπερτόριο και σαν τάση και σαν στίγμα  του σύγχρονου ελληνικού θεάτρου-αν μπορεί να διαμορφωθεί ένα στίγμα.

 Έχει όμως στίγμα το σύγχρονο θέατρο στο Λονδίνο ή στη Νέα Υόρκη ή στη Μόσχα;

Δεν έχει γενικά.  Αυτό είναι ένα παγκόσμιο θέμα και φυσικά είναι πολιτικό. Όσον αφορά στην εμπορική απήχηση, πιστεύω, πως πάμε καλά από κόσμο  φαινομενικά. Έχει διαμορφωθεί  ένα κοινό προσκλήσεων ακριβώς λόγω της υπερπροσφοράς και της ανάγκης να ακουστεί η δουλειά μας. Το γνωρίζουμε όλοι και το  έχουμε αποδεχτεί σιωπηλά. Οι προσκλήσεις και οι προσφορές των 5 και των 7 ευρώ είναι πάρα πολλές. Θεωρώ ότι μακροπρόθεσμα έχει ευτελίσει την αξία του θεάτρου. Γι αυτό και πολλές ομάδες ή σκηνοθέτες που έχουν κάνει επιτυχία, δυσκολεύονται να κάνουν την επόμενη παραγωγή, ακριβώς επειδή τα «γεμάτα θέατρα» δεν σημαίνουν και οικονομική απόσβεση, άσχετα, φυσικά, από την αξία αυτού που έχουν προσφέρει.
Για να μείνω αισιόδοξος όμως, όντως έχει αναπτυχθεί ένα νέο θεατρικό κοινό, έστω και με αυτές τις συνθήκες, που, όμως, πολύ φοβάμαι πως με αυτά που συμβαίνουν από τον Μάρτη θα το ξαναχάσουμε..

Τα τελευταία χρόνια έχουμε μια ανάπτυξη του ρατσισμού και του φασισμού. Πως νοιώθεις και τι σκέφτεσαι γι΄ αυτό;

Από το 2001 ο κόσμος έχει αλλάξει ριζικά. Η πλήρης απορρύθμιση με τους πολέμους στη Μέση Ανατολή και εν συνεχεία με την οικονομική κρίση έχει φέρει τον κόσμο στην ανέχεια. Αυτή η νέα τάξη απομακρύνει τον κόσμο από την γενικότερη μάθηση και καλλιέργεια και την ουσιαστική κοινωνική λειτουργία. Φέρνει τον άνθρωπο πίσω στα ένστικτα του, να προσπαθεί με νύχια και με δόντια να ορίσει τον εαυτό του μέσα σε αυτό το αλλοπρόσαλλο περιβάλλον. Το πιο εύκολο πράγμα είναι να πεις ότι είμαι Έλληνας ή Αμερικανός αλλά το να πεις ότι είμαι απλά «άνθρωπος» προφανώς είναι δύσκολο. Είναι δύσκολο να μπεις στην αποδοχή όλων των αντιφάσεων και των σκοτεινών περιοχών. Πολύ εύκολα λοιπόν λες είμαι ‘Έλληνας πατριώτης’.
Αυτό, λοιπόν, μαζί με τις ιστορικές συγκυρίες, τους πολέμους και τους πρόσφυγες και την χειραγώγηση των ΜΜΕ από τις Κυβερνήσεις μεταφράζεται σε κινδυνολογία. Και αυτή με την σειρά της λειτουργεί στο θυμικό και σε ανθρώπους οι οποίοι δεν είναι εκπαιδευμένοι και μιλάω καθαρά για ανθρώπους που δεν έχουν συνείδηση τού ότι είναι πολιτικά όντα, ότι είναι πολίτες. Αμέσως λειτουργεί ότι ‘αυτός θα έρθει να μου πάρει τη δουλειά ή να με κλέψει.
Παρότι είμαι φύσει αισιόδοξος άνθρωπος αισθάνομαι μαύρα. Και για την Ελλάδα, κυρίως, αυτή η τάση δυστυχώς έχει κι άλλο, είναι μία σπείρα προς τα κάτω. Να δούμε και τι θα γίνει από εδώ και πέρα με την τεράστια ύφεση τον χειμώνα και τι αντανακλαστικά ή αντιδραστικές ιδεολογίες θα αναπτυχθούν.
Ο κόσμος πρέπει να ξανασχοληθεί με τα κοινά. Πρέπει να μάθει να ενημερώνεται από άλλες οδούς ενημέρωσης. Να ξαναδιαβάσει, να ξαναδεί τέχνη, να μάθει τι ψηφίζει. Παγκόσμια, έχει αρχίσει κάτι να ανακινείται. Το Black Lives Matter είναι ένα τεράστιο γεγονός, κυρίως, επειδή έγινε και από λευκούς. Όλοι μαζί πρέπει να ξεσπάσουμε για να αλλάξει ο δρόμος. Το έχω ξαναπεί προσωπικά και το ξαναλέω ότι ζούμε στην εποχή που ο κόσμος γκρεμίζει αγάλματα. Υπάρχει ένα ρεύμα από κάτω που μπορεί να δείξει το πού μπορεί να πάμε ως ανθρωπότητα, αν καταφέρουμε να ξεπεράσουμε αυτήν την τάση για χειροτέρευση και η οποία, φυσικά, είναι προσπάθεια επιβολής από τις κυβερνήσεις.

Θα συνεχίσετε την  παράσταση “Υπόθεση Λάραμι”;

Υπήρξε το καλοκαίρι μια περιπέτεια με το θέατρο Σφενδόνη, η οποία ευτυχώς αποσοβήθηκε, γιατί μιλάμε για ένα θέατρο – κόσμημα στην Αθήνα με μεγάλη ιστορία. Περιμένοντας λοιπόν τι θα γίνει με την πανδημία, ξέρουμε μεν ότι θα γίνει σίγουρα, δεν είμαστε όμως σίγουροι για την ημερομηνία έναρξης. Γύρω στον Μάρτιο. Η παράσταση αυτή ήταν μια απαιτητικότατη δουλειά, για την οποία είμαστε περήφανοι όλοι και πιστεύουμε ότι είναι σημαντικό να γίνει, κυρίως, για κοινωνικούς λόγους, πάνω στα θέματα που συζητήσαμε μόλις πριν. Είναι σημαντικό να ακουστεί αυτή η ιστορία. Ειδικά στην Αθήνα της Χρυσής Αυγής, του Ζακ Κωστόπουλου, την Ελλάδα του Βαγγέλη Γιακουμάκη και της Τοπαλούδη. Και, δυστυχώς, επειδή η πρεμιέρα της πέρυσι έπεσε μέσα στην πανδημία, δεν ολοκληρώθηκε και δεν ακούστηκε όπως έπρεπε. Έχουμε ακόμα οφειλή με αυτήν την παράσταση και θα την εκπληρώσουμε ότι και να γίνει.  

Ο Αγνός Εραστής θα ταξιδέψει στη Λούκα στην Ιταλία;

Ναι, πλέον το λέμε με σιγουριά, αφού προς το παρόν γλιτώσαμε το lockdown. Στις 10 και 11 Οκτωβρίου, η παράστασή μας αυτή θα ταξιδέψει για τρεις παραστάσεις στην Λούκα, στην Τοσκάνη. Θα παρουσιαστεί με ιταλικούς υπέρτιτλους, ως η πρώτη παράσταση μετά την πανδημία στο Teatro San Girolamo. Κοίτα να δεις τώρα τι γίνεται: μια παράσταση (η πρώτη που σκηνοθέτησα!) που μιλά για το πως ένας άνθρωπος μπόρεσε να ξεπεράσει το πένθος και την απώλεια του συντρόφου του μετά από 40 χρόνια κοινής ζωής και η οποία τελειώνει με την λέξη «αλληλούια», θα παιχτεί στην Ιταλία, σε ένα θέατρο που κάποτε ήταν εκκλησία, σε μια πόλη τέσσερις ώρες μακριά από το μαρτυρικό Bergamo και θα είναι η πρώτη παράσταση μετά το Lockdown τους…

Πληροφορίες για την παράσταση “Αγνός Εραστής” ΕΔΩ

Τη στιγμή, μάλιστα, που εδώ στην Ελλάδα δεν ξέρουμε τι θα γίνει με τα θέατρα.  Είναι μια ασύλληπτη εμπειρία όλο αυτό και μια τεράστια τιμή. Δεν ξέρω πως να ευχαριστήσω την τύχη μου. Την οφείλουμε στον συγγραφέα του έργου David Plante, ο οποίος αφού το 2019 ταξίδεψε στην Ελλάδα για να δει την πρεμιέρα μας, εντυπωσιάστηκε και συγκινήθηκε τόσο, που πήρε την πρωτοβουλία και οργάνωσε αυτήν την μετάκληση. Στα 80 του χρόνια!

Με τη χαρά μικρού παιδιού λοιπόν, όπως κι αυτός, έτσι και εμείς, οργανώνουμε αυτό το ταξίδι και προσπαθούμε να προσαρμοστούμε σε ιδιαίτερα αντίξοες με μια μεγάλη αλλαγή: λόγω επαγγελματικών υποχρεώσεών της στο Εθνικό θέατρο, η Κατερίνα Πατσιάνη δεν θα είναι μαζί μας σε αυτό το ταξίδι, αλλά τη θέση της έχει πάρει η Καλλιόπη Παναγιωτίδου.

Η σκέψη μου είναι να μετατρέψουμε αυτή την εμπειρία σε μια στάση ζωής. Όπως και στο βιβλίο, όπως και σε αυτήν την παράσταση, να μάθουμε να αντιστεκόμαστε και να προχωράμε παρά τις δυσκολίες.

Σαν ευχή βλέπω αυτό το ταξίδι λοιπόν. Να βρούμε – σαν ανθρωπότητα – τον βηματισμό μας ξανά. Να βγούμε όλοι πιο δυνατοί από αυτήν την περιπέτεια που ζούμε από τον Φεβρουάριο και έπειτα.